Ο άσχημος αλλά καλόκαρδος θεός της φωτιάς, των ηφαιστείων και της μεταλλουργίας, ήταν γιος του Δία και της Ήρας, γεννήθηκε σύμφωνα με το μύθο στη Λήμνο και εκπαιδεύτηκε από τον Νάξιο σιδηρουργό, τον Κηδαλίωνα, που έμαθε στο νέο θεό να σφυρηλατεί και να δουλεύει τα μέταλλα. Σχετικά με τα πρώτα χρόνια της ζωής του και την αναπηρία η παράδοση λέει ότι η Ήρα μόλις γέννησε τον Ήφαιστο πάνω στον Όλυμπο, ζήτησε να δει το μωρό της. Μόλις όμως αντίκρισε το κουτσό και μαυριδερό βρέφος εξαγριώθηκε και το πέταξε από τον Όλυμπο. Ο Ήφαιστος κατέληξε στον Ωκεανό, όπου τον περιμάζεψαν η Θέτιδα και η Ευρυνόμη και πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στο παλάτι του Νηρέα. Ο Ήφαιστος ήταν για τους αρχαίους Έλληνες η προσωποποίηση της φωτιάς, που τόσο βοήθησε το ανθρώπινο γένος στα πρώτα του στάδια, με τη μεσολάβηση του Προμηθέα.